Trong quá trình xây dựng luận điểm, phần lớn người viết học thuật có thể đã làm quen với các khái niệm như main idea (luận điểm chính) và supporting sentences (các câu để chứng minh và làm rõ cho luận điểm chính). Một cách tương tự, trong ngôn ngữ lập luận (Reasoning), chúng ta cũng có Conclusion (kết luận) và Premises (tiền đề).
Kết luận là luận điểm cuối cùng mà người đọc muốn chứng minh bằng các lập luận. Tiền đề có thể được hiểu là các lý do, nền tảng, ví dụ cụ thể để dẫn đến kết luận như mong muốn. Một kết luận chỉ thực sự thuyết phục khi các tiền đề hỗ trợ nó là các lập luận đúng thực tế, chân lý (về mặt nội dung) và các tiền đề này cũng cần được sắp xếp hợp lí và logic (về mặt hình thức) (Kelly).
Như vậy, việc tìm hiểu về tiền đề và kết luận cũng như mối liên kết giữa hai thành phần nêu trên sẽ phần nào giúp người viết học thuật xây dựng được các lập luận chặt chẽ hơn trong quá trình xây dựng luận điểm của mình. Ở bài viết đầu tiêu của series này, tác giả sẽ giới thiệu đến người đọc một loại tiền đề, có tên là Dependent premises, loại tiền đề được sử dụng khá phổ biến trong Reasoning (Kelly). Ở các bài viết tiếp theo của series này, tác giả cũng sẽ giới thiệu và phân tích hai chức năng đặc biệt của tiền đề phụ thuộc và ứng dụng của nó trong quá trình xây dựng lập luận.
Tiền đề phụ thuộc là gì?
Theo Matthew Allen, trong quá trình lập luận, nguyên nhân cho một kết luận có thể được chia nhỏ thành các tiền đề thành phần, góp phần xây dựng kết luận chặt chẽ và thuyết phục hơn. Dưới đây tác giả sẽ phân tích một kết luận và các tiền đề thành phần được Matthew lấy làm dẫn chứng cho ý kiến trên.
Lưu ý: Các câu Matthew Allen sử dụng trong ví dụ dưới đây đã được tác giả dịch từ tiếng Anh sang tiếng Việt, nhằm giúp người đọc hiểu rõ hơn về quá trình lập luận.
Ví dụ:
Kết luận: Môi trường tự nhiên của Úc nên được bảo vệ.
Nguyên nhân: Bảo vệ môi trường thiên nhiên của Úc sẽ có ích cho nền kinh tế quốc gia.
Kết luận và lý do trên có thể viết được thành một lập luân như sau: Chúng ta nên bảo vệ môi trường tự nhiên của Úc vì bảo vệ môi trường tự nhiên của Úc sẽ có ích cho nền kinh tế quốc gia
Tuy nhiên có thể thấy lập luận trên chưa đủ thuyết phục vì chưa lý giải rõ môi trường tự nhiên của Úc chứa những yếu tố gì, mà khi bảo vệ nó thì sẽ có ích cho nền kinh tế quốc gia. Để giải quyết vấn đề trên, Matthew Allen đã tiến hành phân tích các yếu tố chứa trong “môi trường thiên nhiên của Úc”.
Nguyên nhân được Matthew tách ra thành bốn tiền đề phụ thuộc và trình bày qua sơ đồ dưới đây:
Môi trường tự nhiên của Úc rất xinh đẹp.
Môi trường tự nhiên xinh đẹp sẽ khiến cho đất nước trở thành một địa điểm phổ biến với du lịch quốc tế.
Du lịch quốc tế thì rất có ích cho nền kinh tế quốc gia.
Nếu một thứ gì đó mà có ích cho nền kinh tế quốc gia, thì nó nên được bảo vệ.
Chú thích: Câu kết luận cần chứng minh luôn nằm ở vị trí cuối cùng. Các tiền đề từ (2) đến (5) được gọi là các tiền đề phụ thuộc vì chúng lần lượt được mở rộng, liên kết theo một trình tự logic nhất định để dẫn đến kết luận cần được chứng minh. Dấu mũi tên chĩa xuống thể hiện mối quan hệ nguyên nhân, kết quả giữa kết luận và tiền đề. Dấu (+) biểu hiện tính chất ngang hàng, đóng chức năng như chữ ‘and’ giữa các tiền đề.
Từ sơ đồ với các tiền đề và nguyên nhân như trên, tác giả có thể viết thành lập luận theo lỗi diễn dịch như sau:
‘Môi trường tự nhiên của Úc nên được bảo vệ. Môi trường tự nhiên của Úc rất xinh đẹp, và điều đó khiến cho một đất nước trở thành một địa điểm phổ biến với du lịch quốc tế. Du lịch quốc tế rất có ích cho kinh tế đấy nước. Nếu một điều gì có ích cho nền kinh tế đất nước, thì nó nên được bảo vệ, nghĩa là chúng ta cần bảo vệ môi trường tự nhiên của Úc.’
Qua quá trình trên, ta có thể rút ra được kết luận rằng, khi triển khai ý trong lập luận, theo Matthew Allen, nếu lập luận chỉ đưa ra một nguyên nhân với một câu duy nhất, người viết thường mắc lỗi lập luận thiếu chặt chẽ và chưa đủ độ sâu cần thiết. Chính vì thế, việc phân tích một nguyên nhân đã có thành các tiền đề phụ thuộc, và từ đó sắp xếp các tiền đề phụ thuộc theo trình từ logic nhất định sẽ giúp cho lập luận trở nên thuyết phục hơn.
Lập luận sử dụng tiền đề phụ thuộc
Để người đọc có được cái nhìn rõ ràng hơn về tiền đề phụ thuộc, tác giả sẽ đưa ra một số lập luận được sử dụng tiền đề phụ thuộc như dưới đây.
Phân tích ví dụ 1
Kết luận: Hệ thống giáo dục Việt Nam nên được đầu tư thích đáng bởi chính phủ
Nguyên nhân: Hệ thống giáo dục Việt Nam thì rất quan trọng
Nguyên nhân trên được làm rõ ràng hơn qua việc phân tách thành hai mệnh đề phụ thuộc như sau:
Như vậy, từ sơ đồ trên, chúng ta có thể hình thành đoạn văn như sau:
Hệ thống giáo dục Việt Nam nên được đầu tư thích đáng bởi chính phủ. Hệ thống giáo dục Việt Nam thì rất quan trọng với tương lai hạnh phúc của quốc gia. Nếu điều gì quan trọng với hạnh phúc quốc gia, thì nó nên được bảo vệ bởi chính phủ.
Phân tích ví dụ 2
Kết luận: Chúng ta nên phản đối hình phạt tử hình.
Nguyên nhân: Sinh mạng con người thì nên được bảo vệ.
Nguyên nhân trên được làm rõ ràng hơn qua việc phân tách thành hai mệnh đề phụ thuộc như sau:
Với sơ đồ trên, lập luận của người viết có thể được viết lại như sau:
Chúng ta nên phản đối hình phạt tử hình vì hình phạt tử hình sẽ tước đi mạng sống của con người, mà mạng sống của con người thì xứng đáng được bảo vệ.
Phân tích ví dụ 3
Kết luận: Taylor Swift được dự đoán sẽ đạt được giải thưởng tại Grammy Award năm 2016.
Nguyên nhân: Taylor Swift là nữ ca sỹ người Mỹ đa tài.
Nguyên nhân trên được làm rõ ràng hơn qua việc phân tách thành ba mệnh đề phụ thuộc như sau:
(2) Grammy Award là một giải thưởng được tổ chức bởi Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Thu âm Quốc gia của Mỹ cho những thành tựu xuất sắc trong ngành công nghiệp âm nhạc.
(3) Taylor Swift đã xuất bản rất nhiều các sản phẩm âm nhạc thành công trong năm 2016.
(4) Những tác phẩm âm nhạc thành công thường được đề cử tại Grammy Award.
Với sơ đồ trên, lập luận của người viết có thể được viết lại như sau:
Taylor Swift được dự đoán sẽ đạt được giải thưởng tại Grammy Award năm 2016. Grammy Award là một giải thưởng được tổ chức bởi Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Thu âm Quốc gia của Mỹ cho những thành tựu xuất sắc trong ngành công nghiệp âm nhạc. Trong năm 2016, Taylor Swift đã xuất bản rất nhiều các sản phẩm âm nhạc thành công. Vì những tác phẩm âm nhạc thành công thường được đề cử tại Grammy Award, nên Taylor có khả năng cao sẽ giành được giải thưởng tại lễ trao giải danh giá này năm 2016.
Qua ba ví dụ trên, ta có thể thấy, tùy vào độ phức tạp của các cụm từ trong nguyên nhân và kết luận, mà số lượng tiền đề cũng sẽ thay đổi, để giúp dẫn đến một kết luận thuyết phục.
Tổng kết
Như vậy, với bài đầu tiên này, tác giả hy vọng người đọc đã nắm được khái niệm cơ bản thế nào là một tiền đề phụ thuộc. Cụ thể, các tiền đề phụ thuộc được tách ra từ nguyên nhân trong kết luận. Việc tách nhỏ nguyên nhân thành các tiền đề phụ thuộc sẽ góp phần giúp lập luận của người viết được mở rộng về độ sâu cần thiết cũng như cải thiện sự liên kết logic trong lập luận. Ở các bài viết sau trong chuỗi series này, tác giả sẽ giới thiệu đến người đọc làm thế nào để xây dựng được các tiền đề như trên cũng như một số chức năng đặc biệt của tiền đề phụ thuộc.
Trần Thị Tuyết Trâm
