Đầu cơ là gì? Sự khác biệt giữa đầu cơ và đầu tư

Đầu cơ là việc mua một tài sản với hy vọng rằng nó sẽ trở nên có giá trị hơn trong thời gian ngắn. Hành vi đầu cơ và đầu tư có một số điểm khác biệt. Hãy cùng TOPI tìm hiểu về sự khác nhau giữa hai hình thức này và nên đầu tư hay đầu cơ tốt hơn nhé.

I. Đầu cơ là gì?

Trong lĩnh vực tài chính, đầu cơ (Speculation) là việc nhà giao dịch chứng khoán thu lợi nhuận từ việc tích trữ, mua bán các loại tài sản tài như cổ phiếu, tiền tệ, hàng hoá, bất động sản…

Hình thức này chỉ diễn ra trong ngắn hạn, kiếm lời nhờ sự biến động mạnh của thị trường và chênh lệch về giá. Nếu như nhu cầu thị trường tăng cao tức là cùng lúc có nhiều người tham gia ở trạng thái mua nhiều hơn bán, dẫn đến tăng giá và ngược lại nếu cung cao thì sẽ cho giá bị hạ xuống, tuỳ theo vị thế người giao dịch mà sự tăng giảm đó đem lại lợi nhuận cho họ.

Đầu cơ là việc mua vào tài sản và kỳ vọng tài sản tăng giá trong thời gian ngắn

Hoạt động đầu cơ trên thị trường tài chính hiện tại có đầu cơ ngoại hối, đầu cơ tiền ảo, đầu cơ chứng khoán và đầu cơ bất động sản. Đầu cơ và đầu tư hoàn toàn khác nhau. Đầu cơ tạo ra tính thanh khoản cho thị trường nhưng lại mang nguy cơ tạo ra bong bóng kinh tế. Tuỳ sở thích khẩu vị cá nhân mà chọn đầu tư hay đầu cơ, những hoạt động đầu cơ thao túng thị trường sẽ phải chịu hình phạt trước pháp luật là ngồi tù hoặc phạt hành chính nặng.

Vì vậy, hoạt động đầu cơ có thể đem lại lợi nhuận rất cao nhưng kèm với đó là rủi ro cao không kém.

II. Nhà đầu cơ là ai?

Những nhà đầu cơ (speculator) thường là người có chuyên môn trong lĩnh vực mà họ đầu cơ, rất ưa thích mạo hiểm, có khẩu vị rủi ro cao, và khi dự kiến giá cả sẽ có sự thay đổi trong tương lai gần, họ sẵn sàng tiến hành giao dịch.

Các nhà đầu cơ thường sử dụng chiến lược ngắn hạn để tăng thu lợi nhuận, chấp nhận rủi ro ở mức cao để đáp ứng kỳ vọng thu về một khoản lợi nhuận đủ lớn để có thể bù đắp cho chính rủi ro đó.

Nhà đầu cơ luôn có khẩu vị rủi ro cao

Tự nhiên, nếu chấp nhận rủi ro ở mức quá lớn thường sẽ khó tồn tại được bởi không phải lúc nào lợi nhuận cũng được như kỳ vọng. Vì thế, nhà đầu cơ thường sử dụng các chiến lược đa dạng, lệnh dừng lỗ và thống kê hiệu suất giao dịch,… để có thể kiểm soát các rủi ro gặp phải.

Các nhà giao dịch cá nhân: Nếu những người này đầu tư tài chính trong thời gian ngắn với mục đích thu lợi nhuận từ chênh lệch giá của tài sản tài tài chính thì họ chính là nhà đầu cơ.

Các nhà tạo lập thị trường: Vị thế của họ ngược lại với người tham gia thị trường và có thể kiếm lời từ chính sự biến động về giá nên họ cũng có thể trở thành nhà đầu cơ.

Các công ty tự doanh: Các công ty này cũng có thể là nhà đầu cơ khi họ cũng sử dụng các đòn bẩy tài chính để đầu cơ chứng khoán và kiếm lợi nhuận trong thời gian ngắn.

III. Các kiểu đầu cơ phổ biến trên thị trường

Những kiểu đầu cơ phổ biến thường tập trung vào một công cụ tài chính trong thời gian ngắn với ý định thu về lợi nhuận từ sự thay đổi giá của công cụ đó, tìm kiếm lợi nhuận từ sự chênh lệch giữa giá mua và giá bán.

Một số người lợi dụng cơ hội để kiếm lợi riêng về cho mình một cách không chính đáng, chẳng hạn như lợi dụng tình hình khan hiếm giả tạo trong tình hình thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh hoặc kinh tế biến động nhiều khó khăn, những đối tượng đầu cơ mua - vét hàng hóa thuộc danh mục mặt hàng bình ổn giá hoặc hàng hoá thuộc dạng được Nhà nước định giá, rồi bán ra với giá cao để thu lợi bất chính.

Các dạng đầu cơ phổ biến trên thị trường

Trên thị trường tài chính, hoạt động đầu cơ có:

Đầu cơ ngoại hối (Forex) - Khối lượng giao dịch ước tính khoảng 6,000 tỷ USD/ngày, xấp xỉ 90% giao dịch ngoại hối là đầu cơ;

Đầu cơ tiền ảo - 100% giao dịch trên thị trường tiền ảo là đầu cơ;

Đầu cơ chứng khoán - những ngày khối lượng giao dịch tăng vọt thì chủ yếu là đầu cơ, nhiều nhà đầu tư mua đi bán lại để thu lời dựa theo từng biến động giá do ảnh hưởng từ nguồn tin tức hoặc phân tích kỹ thuật;

Đầu cơ bất động sản - nhiều người có tâm lý mua đất rồi để đó chờ đến khi giá tăng mạnh sau đó bán để thu lời chứ không đưa chúng vào sản xuất kinh doanh hoặc xây dựng nhà ở. Phổ biến là trường hợp lướt sóng đất nền hoặc mua bán chung cư sang tay trong khoảng thời gian ngắn…

Có 2 kiểu đầu cơ phổ biến trên thị trường đó là đầu cơ giá lên hoặc đầu cơ giá xuống.

Đầu cơ giá lên nghĩa là tìm cơ hội từ việc mua các tài sản, công cụ tài chính bị định giá thấp rồi bán chúng lại trong tương lai với giá cao.

Đầu cơ giá xuống nghĩa là tìm cơ hội bán khống tài sản, công cụ tài chính, kiếm lợi nhuận từ việc mua lại chúng với giá thấp hơn ở một thời điểm trong tương lai, lúc này người đầu cơ kỳ vọng giá có xu hướng giảm trong tương lai.

IV. Phân biệt đầu cơ và đầu tư

Giữa đầu cơ và đầu tư tương đồng nhau về mục đích đó là tìm kiếm lợi nhuận, nhưng thực tế, hai hoạt động này có nhiều sự khác biệt, có thể thấy qua so sánh sau:

Cần phân biệt rõ mục tiêu hướng đến của hoạt động đầu cơ và đầu tư

1. Mục đích lâu dài

Ở hoạt động đầu cơ, kỳ vọng của các nhà đầu cơ là thu về lợi nhuận lớn trong thời gian ngắn. Trong khi đó, các nhà đầu tư mong muốn thu về lợi nhuận ổn định và bền vững trong thời gian dài. Chính vì thế, họ ít quan tâm đến lợi nhuận ngắn hạn và ít khi tham gia các giao dịch ngắn hạn.

2. Thời gian nắm giữ tài sản

Nhà đầu cơ chỉ nắm giữ tài sản trong thời gian ngắn trong khi nhà đầu tư muốn giữ tài sản dài hạn (thường lớn hơn 1 năm).

3. Mục tiêu quan tâm

Nhà đầu cơ: Quan tâm đến biến động giá cả trên thị trường của tài sản mình đang nắm giữ

Nhà đầu tư: Quan tâm đến giá trị thực của tài sản và mong muốn giá trị thực sự của tài sản tăng lên theo thời gian.

4. Độ rủi ro

Hoạt động đầu cơ có độ rủi ro cao, phù hợp với những người ưa mạo hiểm.

Hoạt động đầu tư có tính rủi ro thấp, phù hợp với những người có tính cách thận trọng, ưa thích sự chắc chắn.

5. Tâm lý

Nhà đầu cơ thường nhanh nhạy và táo bạo, có khả năng nắm bắt tâm lý đám đông và thích đi tắt, đón đầu thị trường.

Nhà đầu tư thường có tâm lý thận trọng và kiên nhẫn, tầm nhìn dài hạn.

6. Nguồn huy động vốn

Hầu hết các nhà đầu cơ dùng tiền đi vay, tận dụng đòn bẩy tài chính để tối ưu lợi nhuận.

Các nhà đầu tư thường dùng nguồn vốn tự có hoặc có sử dụng vốn vay nhưng thời gian ngắn và tỉ lệ thấp.

7. Cơ sở phân tích thông tin

Các nhà đầu cơ thường dựa trên các thông tin như: yếu tố cung cầu, tin đồn, tâm lý đám đông, yếu tố lợi nhuận ngắn hạn hoặc doanh thu của doanh nghiệp.

Nhà đầu tư thường phân tích chuyên sâu và áp dụng các nguyên tắc cơ bản về sản phẩm tài chính để xem xét tình hình.

Đầu cơ thị trường bằng việc phân tích thông tin

8. Lợi nhuận đạt được

Đối với hoạt động đầu cơ, lợi nhuận tăng giảm bất thường, khó có thể dự đoán được.

Ở hoạt động đầu tư, lợi nhuận ngắn hạn có thể không cao nhưng khi tổng kết sau một năm hoặc nhiều năm thì thường có lợi nhuận tốt hơn so với đầu cơ.

V. Tác động của hoạt động đầu cơ tới thị trường

Đầu cơ sẽ tác động như thế nào đến thị trường nói riêng và nền kinh tế nói chung?

Đầu tiên, tạo tính thanh khoản cho thị trường, để các giao dịch được thực hiện một cách thuận lợi, hệ thống tài chính cùng các hoạt động kinh doanh diễn ra một cách trơn tru.

Tuy nhiên, có mặt tốt thì cũng có mặt xấu. Việc nắm giữ tài sản để chờ tăng giá sẽ gây ra sự lãng phí trong xã hội khi tài sản đó không được đưa vào sản xuất kinh doanh và sinh lời. Bên cạnh đó, sự đầu cơ cũng làm giá tài sản tăng, kéo theo nhiều chi phí khác tăng như chi phí sử dụng, chi phí sản xuất… khiến nhiều người không đủ khả năng, thậm chí không có khả năng để sở hữu loại tài sản đó.

Những tác động của hoạt động đầu cơ

Đây chính là hiện tượng “cầu ảo”, giá càng tăng thì càng nhiều nhà đầu tư tham gia vào thị trường với hi vọng giá sẽ còn tăng cao hơn nữa. Chính hiệu ứng tâm lý này đẩy giá càng tăng, thị trường trở nên ngày càng nóng và ẩn chứa rủi ro cao.

Toàn bộ quá trình này hình thành nên “bong bóng kinh tế”, một khi bong bóng vỡ thì các nhà đầu tư và thị trường sẽ gặp phải những tổn thất vô cùng nặng nề. Trên thế giới, có không ít vụ đầu tư gây tổn thất nghiêm trọng như vụ Nick Leeson khiến ngân hàng Barings lâu đời nhất của Anh phá sản, vụ anh em nhà Hunt thao túng thị trường bạc thế giới…

VI. Các yếu tố ảnh hưởng tới việc đầu cơ

Hoạt động đầu cơ sẽ chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ những yếu tố liên quan đến cung-cầu, tâm lý đám đông và thông tin thị trường, thậm chí những tin lá cải, tin đồn gây ra hiệu ứng đám đông cũng có những tác động nhất định.

VII. Nên đầu tư hay đầu cơ năm 2023?

Sẽ không có một câu trả lời chung cho tất cả mọi người bởi vì đầu tư hay đầu cơ còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: khẩu vị rủi ro, cách thức nhìn nhận, sự hiểu biết và tính cách, mục tiêu của mỗi cá nhân.

Nếu bạn là một người có tính đam mê mạo hiểm, có nhiều thời gian rảnh rỗi để theo dõi biến động thị trường và giao dịch, nhạy bén trong việc nắm bắt những thông tin mới tại thị trường Việt Nam thì hình thức đầu cơ có thể là sự lựa chọn tốt cho bạn.

Lựa chọn hình thức đầu tư hay đầu cơ cũng cần cân nhắc rủi ro

Nếu bạn là người nhạy bén trong việc nắm bắt tâm lý giao dịch, xu hướng dịch chuyển của dòng tiền và có khả năng chấp nhận rủi ro cao, linh hoạt trong quyết định mua hay bán thì bạn có thể thành công với hoạt động đầu cơ.

Ngược lại, nếu bản thân bạn là một người thận trọng, thích sự chắc chắn, không muốn ra khỏi vùng an toàn, thích nghiên cứu các báo cáo tài chính, không có nhiều thời gian để theo dõi biến động thị trường nhưng vẫn muốn thu được lợi nhuận ổn định và lâu dài thì bạn nên lựa chọn phương thức đầu tư dài hạn.

VIII. Các câu hỏi liên quan tới đầu cơ

1. Cổ phiếu đầu cơ là gì?

Cổ phiếu đầu cơ là cổ phiếu được mua với số lượng lớn với giá chạm đáy tạo ra tình trạng khan hiếm loại cổ phiếu này trên thị trường. Các nhà đầu cơ sẽ dự đoán thời điểm phù hợp rồi bán dần các cổ phiếu này với mức giá cao (đây chính là bán khống).

Cổ phiếu đầu cơ được kỳ vọng tăng mạnh trong thời gian ngắn, thậm chí là tăng theo cấp số nhân. Thường thì đây là các cổ phiếu của các công ty mới nổi, công ty phát hành IPO lần đầu hoặc cổ phiếu penny, cổ phiếu thuộc các công ty trong lĩnh vực khai thác, năng lượng, công nghệ và công nghệ sinh học…

Tìm hiểu về cổ phiếu đầu cơ

2. Yếu tố cấu thành tội đầu cơ chứng khoán?

Theo Điều 196 Bộ Luật Hình sự 2015, yếu tố cấu thành tội đầu cơ chứng khoán gồm:

Lợi dụng tình trạng khan hiếm, hoặc tạo ra tình trạng khan hiếm giả để nâng giá chứng khoán lên, nhằm thu lợi bất chính, lưu ý, số lượng chứng khoán phải cực lớn, gây ảnh hưởng mạnh tới thị trường như rối loạn, nhũng nhiễu thị trường, giá vượt khỏi tầm kiểm soát của UBCKNN (Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước) từ đó, cũng khiến họ bị ảnh hưởng uy tín. Chẳng hạn việc thao túng cổ phiếu của Trịnh Văn Quyết…

Hành vi đầu cơ có ảnh hưởng đến hoạt động quản lý, bình ổn thị trường chứng khoán và tác động đến các chính sách kinh tế & xã hội.

Đối tượng cố tình thực hiện việc mua - vét chứng khoán để đẩy giá của chứng khoán đó lên cao và thu về lợi nhuận bất chính. Nếu thu mua chứng khoán với số lượng lớn nhưng không có “động tĩnh” thu lợi bất chính thì không bị cấu thành tội.

Những yếu tố sai phạm trong việc đầu cơ chứng khoán

3. Mức phạt cho việc đầu cơ chứng khoán?

Có 3 khung phạt đối với những đối tượng quy thành tội Hình sự trong việc đầu cơ chứng khoán:

Khung 1 - phạt tiền từ 30 triệu đồng đến 300 triệu đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm với các hành vi đầu cơ gây ra thiệt hại hàng hóa có giá trị từ 500 triệu đến 1.5 tỷ đồng, đồng thời, mức lợi nhuận bất chính người phạm tội thu được là từ 100 triệu đến dưới 500 triệu đồng;

Khung 2 - phạt tiền từ 300 triệu đồng đến 1.5 tỷ đồng hoặc phạt tù từ 03 năm đến 07 năm đối với những hành vi tổ chức lợi dụng chức vụ, quyền hạn, sử dụng danh nghĩa tổ chức, cơ quan nhằm trục lợi đầu cơ, với giá trị tài sản đầu tư từ 1.5 tỷ đồng đến dưới 3 tỷ đồng, đồng thời, lợi nhuận bất chính thu được từ 500 triệu đến dưới 1 tỷ đồng;

Khung 3 - phạt tiền từ 1.5 tỷ đồng đến 5 tỷ đồng hoặc phạt tù từ 07 năm đến 15 năm đối với các hành vi tàng trữ đầu cơ tài sản có giá trị lớn hơn hoặc bằng 3 tỷ đồng, lợi nhuận bất chính 1 tỷ đồng, và có những hành vi tái phạm vô cùng nguy hiểm.

Những quy định về việc đầu cơ chứng khoán sai quy định

Tuỳ theo mức độ và từng trường hợp cụ thể, đối tượng có thể bị phạt tiền từ 20 triệu đến 200 triệu đồng, cấm đảm nhiệm bất cứ chức vụ nào (theo hình phạt bổ sung tại Khoản 4 Bộ Luật hình sự năm 2015).

Dù là hình thức nào thì bạn cũng cần chủ động nguồn vốn và lên kế hoạch cẩn thận và cắt lỗ đúng thời điểm.Hãy luôn theo dõi TOPI để trau dồi thêm các kiến thức về đầu tư kinh doanh được các chuyên gia tài chính chia sẻ mỗi ngày nhé.