Chứng khoán là gì? Phân loại, đặc điểm, vai trò của chứng khoán

Số lượng người Việt Nam chơi chứng khoán đang tăng vọt một cách nhanh chóng. Tuy nhiên, có rất nhiều người vẫn chưa hiểu cụ thể chứng khoán là gì. Điều này có thể làm cho bạn sẽ dễ bị mất tiền hoặc bị các cá nhân xấu lợi dụng khi chưa hiểu rõ những kiến thức liên quan về chứng khoán. Chính vì thế, để giúp các bạn không rơi vào tình trạng như vậy, DNSE sẽ mang đến cho bạn những kiến thức, thông tin để giúp bạn trả lời câu hỏi chứng khoán là gì!

Chứng khoán là gì?

Chứng khoán (securities) là một loại tài sản vô hình thể hiện phần vốn của công ty hoặc tổ chức đã phát hành. Bằng chứng tài sản mà người chơi chứng khoán sở hữu được gọi là cổ phiếu. Khi mức sở hữu đủ lớn thì số cổ phiếu được gọi là cổ phần, chủ sở hữu được gọi là cổ đông.

Ví dụ: Sở hữu 1 đơn vị chứng khoán của công ty A, tức là bạn đang sở hữu tài sản của công ty A.

Chứng khoán thường được hiển thị dưới dạng 1 đoạn mã còn được gọi là mã chứng khoán (ticker symbol) hoặc mã cổ phiếu (stock symbol). Sẽ chỉ có 1 tên gọi duy nhất cho 1 loại chứng khoán. Các mã chứng khoán ở thị trường hiện nay thường được hiển thị với 3 ký tự in hoa thể hiện tên viết tắt cho công ty/tổ chức phát hành loại chứng khoán để dễ nhận biết.

Ví dụ: Mã có kí tự VIC là viết tắt của CTCP Vingroup

*Ghi chú: có trường hợp công ty phải lựa chọn một mã khác do mã trùng với tên viết tắt đã được sử dụng.

=> Xem thêm: Lộ trình đầu tư: Kiến thức cơ bản về chứng khoán

Phân loại chứng khoán theo hình thức sở hữu

Chứng khoán gồm các loại được phân theo hình thức sở hữu như sau:

Cổ phiếu là giấy chứng nhận số tiền mà nhà đầu tư đóng góp vào công ty phát hành. Cổ phiếu là chứng chỉ do công ty cổ phần phát hành, xác nhận quyền sở hữu một số cổ phần của công ty đó.

Ví dụ: Khi thành lập công ty, chúng ta cần khai báo vốn điều lệ với Nhà nước. Vốn điều lệ là số tiền tối thiểu công ty cần có để có thể hoạt động kinh doanh. Vốn điều lệ sẽ được chia nhỏ bằng nhau, phần chia nhỏ đó được gọi là cổ phần. Lúc này, những người tham gia góp vốn sẽ được gọi là cổ đông và được cấp cho giấy xác nhận quyền sở hữu cổ phần. Giấy đó được gọi là cổ phiếu.

Nắm giữ cổ phiếu đồng nghĩa với việc bạn đang sở hữu 1 phần của công ty đó. Cổ đông sẽ có quyền quyết định trong các vấn đề quan trọng của công ty. Khi công ty làm ăn có lãi, bạn sẽ được trả tiền cho mỗi cổ phần đang sở hữu.

Trái phiếu

Trái phiếu là một chứng nhận nghĩa vụ nợ. Người phát hành phải trả cho người sở hữu một khoản tiền cụ thể trong khoảng thời gian xác định theo lợi tức. Đối tượng phát hành trái phiếu có thể là doanh nghiệp, kho bạc hoặc Chính phủ. Còn nhà đầu tư trái phiếu có thể là bất kỳ cá nhân, doanh nghiệp hoặc tổ chức nào. Nói một cách dễ hiểu nhất thì trái phiếu là một tờ giấy vay nợ.

Ví dụ: Khi công ty muốn gọi đủ số vốn điều lệ nhưng không muốn ai khác sở hữu công ty thì họ sẽ phát hành trái phiếu như một lời thông báo rằng: “Tôi cần vay tiền, tiền vay tôi sẽ trả lãi”. Khi đó, nếu bạn muốn cho vay thì sẽ mua trái phiếu của công ty đó giống như mua một loại chứng khoán. Công ty sẽ trả lãi hằng năm theo hợp đồng cam kết thông qua việc sở hữu trái phiếu.

Lãi suất cho người sở hữu phiếu thường sẽ cao hơn lãi suất ngân hàng. Người nắm giữ trái phiếu không có quyền đưa ra quyết định trong các vấn đề của công ty.

Chứng chỉ quỹ

Chứng chỉ quỹ được hiểu đơn giản là chứng nhận góp vốn của nhà đầu tư với một quỹ đầu tư nào đó. Quỹ này còn có tên gọi phổ biến khác là quỹ mở hoặc quỹ đại chúng.

Quỹ mở là quỹ được thành lập và quản lý chuyên nghiệp bởi các Công ty quản lý quỹ. Quỹ đầu tư này sẽ được giám sát và chịu trách nhiệm với Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Bạn có thể tham gia đầu tư vào các quỹ đó thông qua việc mua chứng chỉ quỹ.

Hoạt động đem lại lợi nhuận của các quỹ đầu tư sẽ thông qua việc mua bán chứng khoán, cổ phiếu, trái phiếu, bất động sản, tiền điện tử, ngoại hối, v.v. Số tiền lợi nhuận có được từ việc mua bán đó sẽ được chia sẻ lại với các nhà đầu tư.

Nhà đầu tư chứng chỉ quỹ không có quyền quản lý hay đưa ra quyền quyết định. Tất cả hoạt động sẽ do công ty quản lý thay mặt nhà đầu tư để thực hiện.

Chứng quyền

Chứng quyền là một sản phẩm phát sinh liên quan trực tiếp đến loại chứng khoán được phát hành. Công ty đại chúng sẽ phát hành chứng quyền nhằm cung cấp cho người mua quyền được sở hữu cổ phiếu của doanh nghiệp đó với mức giá được định trước trong tương lai.

Tại Việt Nam, hình thức phổ biến nhất hiện nay là Chứng quyền có đảm bảo (Covered Warrant). Đây là loại chứng khoán được phát hành bởi các tổ chức tài chính (thường là các công ty chứng khoán). Chứng quyền có đảm bảo gồm 2 loại:

• Chứng quyền mua: Người mua hưởng lợi nhuận dựa theo chiều tăng giá của chứng khoán cơ sở.
• Chứng quyền bán: Người mua kiếm lời nhờ chiều giảm của chứng khoán cơ sở.

Quyền mua cổ phần

Khi công ty phát hành cổ phiếu mới thì giá bán luôn luôn rẻ hơn giá đang giao dịch trên thị trường. Điều này làm cho người sở hữu cổ phiếu cũ (hay cổ đông) bị bất lợi vì giá mới sẽ kéo giá của cổ phiếu cũ mà họ đang sở hữu đi xuống.

Để giải quyết bài toán trên, thì khái niệm quyền mua cổ phần xuất hiện. Quyền mua cổ phần còn được gọi với tên khác như quyền mua trước hoặc quyền tiên mãi. Đây là một loại chứng khoán đặc biệt, được ưu tiên dành cho các cổ đông hiện hữu. Họ sẽ được mua cổ phiếu với giá mới phát hành (mua với giá rẻ hơn).

Số lượng cổ phiếu được mua với giá mới sẽ theo một tỷ lệ nhất định phụ thuộc vào số cổ phần họ đang nắm giữ. Thời gian ưu tiên này thường diễn ra rất ngắn, nếu các cổ đông hiện hữu không mua, thì công ty sẽ phát hành và bán cho những bên có nhu cầu.

Chứng chỉ lưu ký

Chứng chỉ lưu ký là giấy chứng minh quyền sở hữu chứng khoán của một công ty thuộc quốc gia khác.

Ví dụ: Bạn đang ở Việt Nam và bạn có nhu cầu mua cổ phiếu của một công ty A ở Mỹ. Thay vì phải đi qua tận Mỹ để làm việc với công ty A thì bạn chỉ cần thực hiện việc mua bán thông qua các cơ sở giao dịch trong nước. Điều này sẽ biến việc sở hữu chứng khoán ở bất cứ quốc gia nào trở nên thuận tiện và dễ dàng hơn, tiết kiệm được rất nhiều chi phí so với việc phải mua chứng khoán trực tiếp. Chứng chỉ lưu ký cho mã cổ phiếu của công ty A chỉ được khởi tạo khi công ty nước đó ký gửi vào ngân hàng lưu ký tại quốc gia có sở giao dịch chứng khoán mà bạn đang sinh sống.

Chứng khoán phái sinh

Về cơ bản, chứng khoán phái sinh là một loại công cụ mang tới nhiều lựa chọn cho nhà đầu tư. Có thể hiểu đơn giản, phái sinh là sự cam kết nghĩa vụ thực hiện quyền giữa hai bên có hình thức hoạt động giống như một hợp đồng tương lai. Nó sẽ ràng buộc người mua và người bán trao đổi một loại tài sản tại với một mức giá trong khung thời gian nhất định nào đó ở tương lai. Tài sản giao dịch đó còn được gọi với tên chuyên môn là tài sản cơ sở.

Cách đọc mã HĐTL: VN30FYYMM

Trong đó:

• VN30 là Tài sản dựa trên chỉ số VN30Index
• F là viết tắt của future (hợp đồng tương lai)
• YY viết tắt của year (năm phát hành)
• MM viết tắt của month (tháng phát hành)

Ví dụ: VN30F2008

Tại một thời điểm, trên sàn sẽ luôn có 4 hợp đồng tương lai chỉ số VN30Index được giao dịch. Tên gọi chung là:

• VN30F1M: Đáo hạn tháng gần nhất
• VN30F2M: Đáo hạn tháng kế tiếp
• VN30F1Q: Đáo hạn tháng cuối quý gần nhất
• VN30F2Q: Đáo hạn tháng cuối quý tiếp theo

Lưu ý: Ngày đáo hạn là ngày Thứ Năm lần thứ 3 của tháng đáo hạn.

Bạn có thể lựa chọn sàn Entrade để tham gia đầu tư chứng khoán phái sinh. Entrade có chức năng cung cấp tiền ảo để giúp nhà đầu tư tập làm quen với công cụ và thích ứng với thị trường

Cách thức hoạt động của thị trường chứng khoán

Thị trường chứng khoán là một tập hợp những người mua bán và giao dịch các loại chứng khoán (trong đó có cổ phiếu). Nơi giao dịch, mua bán các loại chứng khoán thì sẽ được gọi là sàn giao dịch chứng khoán.

Hiện nay, thị trường chứng khoán hoàn toàn sử dụng hệ thống giao dịch điện tử. Điều này có nghĩa là tất cả các hoạt động mua bán, giao dịch chứng khoán đều có thể thực hiện trực tuyến thông qua mạng Internet.

Đầu tư chứng khoán là việc mua bán cổ phiếu trên sàn, tức là bạn đang mua lại chứng khoán của người sở hữu trước đó thông qua một công ty môi giới chứng khoán, chứ không phải mua trực tiếp từ công ty phát hành (trừ trường hợp mua cổ phiếu mới phát hành thêm).

Để thực hiện giao dịch, bạn sẽ phải mở tài khoản chứng khoán ở một công ty môi giới chứng khoán. Nhà đầu tư tiến hành đặt lệnh chứng khoán (khớp lệnh), hệ thống sẽ thực hiện các lệnh đó của bạn trên sàn chứng khoán. Ở một số công ty, bạn có thể nhờ nhân viên đặt lệnh mua hoặc bán chứng khoán giúp mình.

Mỗi lệnh được thực hiện để giao dịch chứng khoán, sàn chứng khoán sẽ cắt từ 0,1-0,35% giá trị giao dịch. Vì vậy, nhà đầu tư cần tìm hiểu và so sánh phí giao dịch tại mỗi sàn chứng khoán khác nhau.

Đặc biệt, sàn giao dịch chứng khoán Entrade X có chương trịch miễn phí giao dịch trọn đời, tiết kiệm được một khoản tiền lớn cho nhà đầu tư.

Nguyên tắc hoạt động về chứng khoán và thị trường chứng khoán

Theo Điều 5 Luật Chứng khoán 2019, hoạt động thị trường chứng khoán Việt Nam tuân thủ 4 nguyên tắc cốt lõi sau:

• Tôn trong quyền và tự do: Bảo vệ quyền sở hữu, tự do giao dịch, đầu tư, kinh doanh dịch vụ chứng khoán.
• Công bằng, minh bạch, công khai: Mọi hoạt động minh bạch, thông tin đầy đủ, chính xác, kịp thời.
• Bảo vệ nhà đầu tư: Quyền lợi được bảo vệ, nhà đầu tư được cung cấp đầy đủ thông tin để đưa ra quyết định sáng suốt.
• Tự chịu trách nhệm về rủi ro: Nhà đầu tư tự chịu trách nhiệm, tổ chức kinh doanh dịch vụ chứng khoán có trách nhiệm tư vấn, cảnh báo rủi ro đầy đủ, chính xác.

Đây là 4 nguyên tắc tạo nên nền tảng cho một thị trường chứng khoán minh bạch, hiệu quả từ đo thu hút được các nhà đầu tư mới thúc đẩy được nền kinh tế.

Đặc điểm của chứng khoán

Chứng khoán có một số điểm đặc biệt so với các hình thức đầu tư khác, bao gồm:

• Không như đầu tư bất động sản, bạn không cần quá nhiều vốn cũng có thể đầu tư chứng khoán.
• Giá chứng khoán cao hay thấp phụ thuộc vào tình trạng cung cầu cổ phiếu và hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp đó trên sàn.
• Giao dịch công khai, thanh toán minh bạch giúp cho các nhà đầu tư có thể tự do nắm bắt thông tin.
• Dễ dàng trong các thao tác đầu tư, đem lại hiệu quả cao về trải nghiệm.
• Tính thanh khoản cao, dễ dàng chuyển đổi tài sản thành tiền mặt.
• Khả năng sinh lời cao hơn so với việc gửi tiền ngân hàng.
• Là biện pháp tốt để có thể chống lại tỷ lệ lạm phát hằng năm.

Bên cạnh những lợi ích trên thì chứng khoán cũng có tính rủi ro cao. Các nhà đầu tư phải đối mặt rất nhiều thử thách về tâm lý, rất dễ bị stress khi thị trường liên tục có biến động.

Các hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động về thị trường chứng khoán theo Luật Nhà nước

Theo Điều 12, chương I, Luật 54/2019/QH14 về chứng khoán quy định một số nội dung liên quan đến các hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động và thị trường chứng khoán cụ thể là như sau:

1. Trực tiếp hoặc gián tiếp thực hiện hành vi gian lận, lừa đảo, làm giả tài liệu, tạo dựng thông tin sai sự thật hoặc công bố thông tin sai lệch hoặc che giấu thông tin hoặc bỏ sót thông tin cần thiết gây hiểu nhầm nghiêm trọng làm ảnh hưởng đến hoạt động chào bán, niêm yết, giao dịch, kinh doanh, đầu tư chứng khoán, cung cấp dịch vụ về chứng khoán.

2. Sử dụng thông tin nội bộ để mua, bán chứng khoán cho mình hoặc cho người khác; tiết lộ cung cấp thông tin nội bộ hoặc tư vấn cho người khác mua, bán chứng khoán trên cơ sở thông tin nội bộ.

3. Sử dụng một hoặc nhiều tài khoản giao dịch của mình hoặc của người khác hoặc thông đồng để thực hiện việc mua, bán chứng khoán nhằm tạo ra cung, cầu giả tạo, giao dịch chứng khoán bằng hình thức cấu kết, lôi kéo người khác mua, bán để thao túng giả chứng khoán, kết hợp hoặc sử dụng các phương pháp giao dịch hoặc kết hợp tung tin đồn sai sự thật, cung cấp thông tin sai lệch ra công chúng để thao túng giá chứng khoán

4. Thực hiện hoạt động kinh doanh chứng khoán, cung cấp dịch vụ về chứng khoán khi chưa được Ủy ban Chứng khoán cấp giấy phép, cấp giấy chứng nhận hoặc chấp thuận.

5. Sử dụng tài khoản, tài sản của khách hàng khi không được khách hàng ủy thác hoặc trái quy định của pháp luật hoặc lạm dụng tín nhiệm để chiếm đoạt tài sản của khách hàng.

6. Cho ngườ khách mượn tài khoản để giao dịch chứng khoán, đứng tên sở hữu chứng khoán hộ người khách dẫn đến hành vi thap túng giá chứng khoán.

7. Tổ chức thị trường chứng khoán trái quy định của Luật này.

Vai trò của chứng khoán đối với nền kinh tế

Nền kinh tế phát triển sẽ thể hiện cực kỳ rõ qua các chỉ số đo lường thị trường chứng khoán. Nó phản ánh tình hình phát triển của các công ty, doanh nghiệp một cách khách quan. Ngoài ra, chính phủ cũng dễ dàng kiểm soát tốt hơn tình hình hoạt động của các công ty niêm yết thông qua báo cáo kinh doanh, sản xuất định kỳ được công bố.

Đối với các doanh nghiệp, thị trường chứng khoán giúp giải quyết bài toán về vốn, doanh nghiệp có nhiều cơ hội hơn để phát triển thông qua việc phát hành cổ phiếu.

Chứng khoán là cơ hội cho mọi người tham gia đầu tư, nâng cao thu nhập và như ổn định cuộc sống. Có rất nhiều loại hình chứng khoán khác nhau về tính chất, thời hạn, độ rủi ro để bạn tự do lựa chọn xem cái nào là phù hợp nhất với khả năng, mục tiêu và sở thích của mình.

Như vậy, với tất cả những nội dung, kiến thức ở bài viết trên, DNSE hy vọng sẽ mang đến cho các bạn những thông tin hữu ích để trả lời câu hỏi chứng khoán là gì. Bên cạnh đó, cũng mong rằng các bạn hãy trau dồi cho bản thân mình những kiến thức thật vững để tự tin khi bước vào cuộc chơi chứng khoán!